Historia betonu komórkowego – YTONG i cała reszta #1

Historia firmy YTONG rozpoczyna się w małym szwedzkim miasteczku o tajemniczej nazwie Yxhult w 1923 roku. Architektowi Johanowi Axel Eriksson w Royal Institute of Technology w Sztokholmie udało się stworzyć niezwykle lekki materiał o najwyższej izolacyjności i odporności ogniowej. Autoklawizowany gazobeton produkowany jest z piasku, wapna, wody, niewielkich ilości cementu i anhydrytu z dodatkiem pasty aluminiowej, wchodzącej w reakcję z wodorotlenkiem wapniowym i powodującej wydzielanie się wodoru, który uchodząc z masy spulchnia ją i umożliwia powstawanie porów, został przez niego opatentowany w 1924 roku.

Licencja na produkcję została przyznana w 1928 roku i wykonawca Karl August Carlen rozpoczął produkcję betonu komórkowego (AAC) w 1929 roku. Był on pierwszym markowym materiałem budowlanym na świecie, łączącym w sobie doskonałe właściwości izolacyjne oraz łatwość wykonania, alternatywnie związaną wówczas z elementami drewnianymi wraz z solidną konstrukcją jednocześnie zapobiegając zjawiskom gnicia i spalania. Tak naprawdę na rynku materiałów budowlanych YTONG zadomowił się na dobre w 1929 roku, kiedy to wyprodukowali pierwszy beton komórkowy. Pamiętajmy jednak, że wcześniej używano nazwy „Yxhults Anghärdade Gasbetong”, która opóźniła trochę zarejestrowanie znaku towarowego YTONG na świecie dla materiału budowlanego.
Co prawda z pierwotnej nazwy niewiele wiemy, ale najszybciej i najłatwiej można nazwę rozszyfrować od krótszej wersji. Pierwszy człon nazwy YTONG jest pierwszą literą nazwy miejscowości, z którego pochodzi, czyli „Yxhults Anghärdade Gasbetong”, a druga część wywodzi się od szwedzkiego słowa „Betong”, którego polskim odpowiednikiem jest beton. Czyli, jak łatwo zauważyć, nazwa jest skrótem myślowym i pod mianem YTONG możemy spotkać, na całym świecie, świetnej jakości materiały budowlane.
Beton jest stosunkowo ciężkim materiałem budowlanym, stąd przez cały XX wiek przeprowadzano liczne eksperymenty, aby zmniejszyć wagę tego cementowego budulca bez pogarszania jego właściwości. W przeciągu lat 20-stych i 30-stych ubiegłego wieku opracowano wiele różnych rodzajów betonu lekkiego, np. Durisol, Siporex, Argex i Ytong. Durisol był pierwotnie uznawany za holendersko-belgijski wynalazek, był powszechnie stosowany w Szwajcarii od końca 1930 roku, po czym stał się popularny w wielu innych krajach europejskich. Autoklawowany gazobeton Siporex został opracowany w Szwecji w 1935 roku, a zaczęto go produkować na masową skalę w latach 1956-1957, począwszy od Belgii przez Siporex-Brabant, w fabryce znajdującej się wówczas w Sint-Pieters-Leeuw. Lekkie kruszywo betonowe Argex zostało po raz pierwszy wyprodukowane w Danii w 1939 roku pod międzynarodową marką Leca. Zaczynając z roczną produkcją w Kopenhadze wynoszącą 20.000 m³, a całkowita produkcja w całej Europie do 1972 roku wzrosła do prawie 6 mln m³ rocznie. W tamtym czasie był on produkowany w 13 krajach europejskich.
Prawdopodobnie najbardziej znanym i pierwszym lekkim betonem komórkowym typu autoklawizowanego jest Ytong. Został on wynaleziony przez szwedzkiego architekta Johan Axel Eriksson, adiunkt w Royal Institute of Technology w Sztokholmie. We wczesnych 20-stych XX wieku Eriksson eksperymentował z różnymi próbkami gazobetonu i umieszczał różne mieszaniny tego typu betonu w autoklawie w celu przyspieszenia procesu utwardzania. Z czasem, prawie przez przypadek, odkrył ulepszone właściwości autoklawizowanego gazobetonu. Wynalazek został opatentowany w 1924 roku, a po pięciu latach ten materiał budowlany został wdrożony do produkcji przez Karla Augusta Carléna, który był gotów na bieżąco inwestować w to przedsięwzięcie. Produkcję przemysłową bloków YTONG rozpoczęto w listopadzie w 1929 roku w szwedzkim mieście Yxhult. Materiał ten stał się bardzo popularnym w Szwecji od 1935 roku, a prawdziwym przełomem dla niego stały się czasy zaraz po II wojnie światowej, kiedy to stał się jednym z najważniejszych materiałów budowlanych w swoim rodzimym kraju. Ponadto, z czasem rozpoczęto produkcję z przeznaczeniem na eksport do innych krajów tak jak: Norwegia, Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania, Polska, Izrael, Kanada, Belgia, a nawet Japonia. Broszura pochodząca z lat 60-70 tych XX wieku wymienia 34 fabryki w 11 krajach, a także wspomina o budowie siedzib firmy YTONG w czterech innych krajach. Z biegiem czasu firma sukcesywnie w zamian eksportu materiałów budowlany, sprzedawała partnerskim krajom licencję na produkcję, zachowując tradycyjną recepturę, na ich terenie produktów ze znakiem towarowym YTONG, co pozwoliło na dostosowanie standardów firmy do lokalnych wymagań. Na przykład, jeśli oryginalna receptura zawiera łupek bitumiczny, lokalni producenci mogą zastąpić go innymi (krzemionkowymi) materiałami takimi jak popiół lub żużel. Jakość zagranicznych produktów jest nadzorowana przez szwedzkich inżynierów i techników z centralnego laboratorium, odwiedzających współpracujące fabryki, aby zagwarantować wysoką jakość wytwarzanych produktów. W Belgii, pierwszą fabrykę YTONGa wzniesiono w Burcht (niedaleko Antwerpii) w latach 1954-1955 przez firmę Ytobel, a produkcja materiałów budowlanych pod marką YTONG została rozpoczęta w czerwcu 1955 roku. Koncern Ytobel uzyskał licencję na kraje Beneluxu, a następnie szwedzki proces produkcyjny dostosował do lokalnie dostępnych składników oraz popiołów lotnych (z pobliskiego zakładu elektroenergetycznego w Schelle), żużla wielkopiecowego i wapna, jak również sproszkowanego aluminium i wody. Już w 1955 roku branżowe czasopismo Bouwen&Wonen przewidziało szybki wzrost popularności produktów firmy Ytong w Belgii, ponieważ materiał były już bardzo dobrze przetestowane, a korzyści z ich użytkowania okazały się liczne. Szybki postęp stał się faktem, a produkcja w fabryce w Antwerpii wzrosła trzykrotnie w 1957 roku. Wkrótce Ytobel stał się częścią dużego belgijskiego producenta cementu CBR (Cimenteries et Briqueteries Réunies). Tendencja wzrostowa sukcesywnie się utrzymuje od ponad 50-ciu lat w Belgii i innych krajach europejskich, gdzie YTONG i jego lekki beton, po II wojnie światowej, zwojowały rynek materiałów budowlanych.
Popularność betonu lekkiego w okresie powojennym rosła ze względu na szereg istotnych korzyści związanych z jego niezmiennymi właściwościami i cechami. Jak sama nazwa wskazuje, lekki beton charakteryzuje się bardzo niską gęstością. W konsekwencji czego mała gęstość gwarantuje bardzo niskie przewodnictwo cieplne. Ponadto jest to materiał twardy, pełny, odporny na ogień i wilgoć, a także łatwy w montażu na budowie bez użycia ciężkiego sprzętu. Dodatkowymi zaletami betonu komórkowego są nośność i uprzemysłowiona produkcja prefabrykowanych elementów z betonu lekkiego, proponując jednocześnie bardzo atrakcyjny materiał budowlany, którego zakres zastosowania jest bardzo szeroki, począwszy od domów do budynków przemysłowych. Każdy producent betonu lekkiego opracowuje własną serię produktów o specyficznych cechach, kompozycji i wymiarach. W przeciwieństwie do zamkniętych systemów ciężkiej prefabrykacji w betonie, przy użyciu materiału nie ma ona istotnego wpływu na projekt architektoniczny. Elementy z betonu lekkiego były zazwyczaj łatwe do przenoszenia i przetwarzania, a także mogą być dowolnie modyfikowane przez piłowanie lub cięcie, chyba że elementy były wzmacniane prętami stalowymi. Beton komórkowy jest bardzo wygodny do współmontażu z rurami i różnego typu przewodami będącymi w trakcie budowy. Niemniej jednak, lekki beton miał wady: może zostać łatwo mechanicznie uszkodzony, jego metalowe wzmocnienie często poddawało się rdzy, jego izolacyjność akustyczna i nośność były gorsze od zwykłego betonu, a także był bardziej wrażliwy na bardzo niskie temperatury. Dokładne właściwości zależą oczywiście od konkretnych składników i techniki wytwarzania, które zostają użyte podczas produkcji betonu komórkowego.